Zaliczka to nie to samo co zadatek – poznaj najważniejsze różnice

Co to jest zadatek? 

Zadatek jest kwotą, którą uiszcza osoba zlecająca wykonanie określonej czynności objętej umową. Jeśli strony nie postanowią inaczej, to gdy umowa nie zostanie wykonana przez jedną ze stron, druga może od niej odstąpić bez wyznaczania terminu dodatkowego. W takim wypadku uprawnienie zależy od tego, która strona nie dopełniła zobowiązania. Jeśli ta, która wpłaciła zadatek, to może żądać nie tylko zwrotu kwoty wpłaconej, lecz także aż dwukrotności zadatku. W sytuacji, gdy umowa nie zostanie wykonana przez wpłacającego, druga strona nie musi zwracać zadatku (por. art. 394 Kodeksu cywilnego). 

Jak definiuje się zaliczkę? 

W odróżnieniu od zadatku zwrot zaliczki nie został uregulowany na poziomie ustawowym. Wspomina o niej art. 743 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że zaliczka powinna być uiszczona przez dającego zlecenie na wyraźne żądanie drugiej strony w sytuacji, gdy wykonanie zlecenia wymaga poniesienia przez przyjmującego wydatków. 

Pojęcie zaliczki jest wykorzystywane bardzo często w obrocie, a osoby niemające świadomości różnic używają go zamiennie z nazwą „zadatek”. Zaliczka może być dana przed spełnieniem świadczenia albo po nim. W pierwszym przypadku zapłatę należy uznać za uiszczoną na poczet umowy, w drugim – jako właściwą zapłatę. 

W jakich sytuacjach można się spotkać z pojęciem zaliczki lub zadatku? 

Pojęcie zaliczki lub zadatku pojawia się zarówno w stosunkach między przedsiębiorcami, jak i w codziennych transakcjach zawieranych przez konsumentów. Do najpopularniejszych należą m.in. zakup towaru na zamówienie (np. w przypadku zlecenia sprowadzenia produktu, który nie jest dostępny w sklepie stacjonarnym), zlecenie wykonania usługi w określonym terminie w przyszłości (np. wykonanie reportażu zdjęciowego) czy zawarcie umowy w zakresie zorganizowania wyjazdu turystycznego. 

Zaliczka i zadatek tak się przyjęły w praktyce, że prawie zawsze jeden z tych terminów pojawia się przy ustalaniu szczegółów umowy, której wykonanie nie następuje od razu. Jest to zrozumiałe, ponieważ zabezpiecza interesy stron. Nie każdy jednak zdaje sobie sprawę, że poziom ochrony i ewentualne roszczenia z tytułu niewykonania umowy są różne w zależności od wybranej formy.

Czym różni się zadatek od zaliczki? 

Różnice najlepiej zobrazuje odpowiedź na pytanie, co jest zwrotne – zaliczka czy zadatek? Zaliczka jest formą mniej sformalizowaną. Zadatek został z kolei jasno zdefiniowany w Kodeksie cywilnym i dzięki temu jego rozumienie jest bardziej usystematyzowane. 

Zaliczka jest zwrotna, a zadatek nie. Z punktu widzenia klienta rozróżnienie jest bardzo istotne – jeśli z jego winy nie dojdzie do realizacji umowy, w przypadku zadatku nie odzyska swoich pieniędzy. Przyczyny takiego stanu rzeczy mogą być różne, jednak nie będą one miały znaczenia. Dla przykładu, jeśli zadatek został wpłacony na poczet rezerwacji pobytu w domu wczasowym, a goście nie przyjechali na miejsce w umówionej dacie, właściciel może zachować zadatek niezależnie od tego, czy rezygnacja z pobytu została wywołana zmianą planów, czy chorobą rezerwujących. W przypadku zaliczki mogliby oni z kolei dochodzić zwrotu uiszczonej kwoty. 

Zadatek vs zaliczka – możliwe scenariusze

Jeśli umowa zostanie wykonana prawidłowo, różnica między zadatkiem a zaliczką będzie niezauważalna. W takim wypadku dojdzie bowiem do standardowego rozliczenia, a wpłacona kwota zostanie zaliczona na poczet pozostałej do zapłaty sumy. 

Różnice pojawiają się, gdy umowa nie zostanie wykonana przez jedną ze stron. W tej sytuacji należy ustalić, kto jest za nią odpowiedzialny. W tym zakresie możliwe są trzy główne scenariusze:

• jeśli umowa nie dojdzie do skutku z winy klienta, zadatek przepada i usługodawca może go zatrzymać, natomiast zaliczka zostanie klientowi zwrócona, 
• niewykonanie umowy z winy usługodawcy wiąże się z powstaniem uprawnienia klienta do żądania zwrotu zadatku w podwójnej wysokości, natomiast zaliczka zostanie zwrócona w takiej wysokości, w jakiej została uiszczona, 
• gdy rozwiązanie umowy zostało dokonane za porozumieniem stron lub z przyczyn od nich niezależnych, zarówno zadatek, jak i zaliczka zostaną zwrócone na rzecz klienta w wysokości pierwotnie uiszczonej kwoty. 

Ostatnia sytuacja jest jedyną, w której w przypadku niewykonania umowy zarówno zaliczka, jak i zadatek mają takie same skutki, a różnice pomiędzy zaliczką a zadatkiem nie są widoczne.

Zaliczka a zadatek – co jest lepsze? 

Na tak postawione pytanie nie sposób odpowiedzieć obiektywnie. Wszystko zależy bowiem od tego, z czyjej perspektywy ocenia się obie regulacje. Biorąc pod uwagę jedynie kwestie prawne, zadatek jest uregulowany dokładniej, więc wydaje się, że dla przeciętnego uczestnika obrotu będzie on korzystniejszy. 

Z drugiej strony zaliczka może być zdecydowanie lepsza dla klienta, który nie jest pewny, czy będzie chciał doprowadzić do końca realizację umowy. Szczególnie korzystne jest uiszczanie zaliczki w przypadku np. rezerwacji wycieczki – ogólnie rzecz ujmując w sytuacjach, w których odwołanie usługi z winy przyjmującego zlecenie jest mało prawdopodobne. W razie rezygnacji można wtedy uzyskać zwrot wpłaconych kwot. Nie podejmuje się zatem zbyt wysokiego ryzyka utraty szansy na uzyskanie zwrotu kwoty wyższej niż uiszczonej tytułem zaliczki. 

Jeśli jednak spojrzeć na interesy przyjmującego zlecenie, korzystniej wypada zadatek. Z jednej strony w tym przypadku powstaje ryzyko wystąpienia obowiązku zwrotu jego dwukrotności. Z drugiej jednak rozwiązanie to jest zarezerwowane dla sytuacji nadzwyczajnych. Jeśli nie ma wysokiego prawdopodobieństwa niewykonania umowy, zadatek lepiej zabezpieczy interesy wykonującego usługę czy sprzedającego towar. W przypadku rezygnacji z wykonania umowy przez zleceniodawcę zyskuje bowiem zabezpieczenie. Kwota zatrzymana z tytułu zadatku może choć w części zrekompensować powstałą szkodę. Nie trzeba dochodzić jej w toku postępowania sądowego, ponieważ pieniądze znajdują się już u tej strony. 

Na tej podstawie widać, że różnice między zaliczką a zadatkiem są znaczne. Warto je znać, aby skutecznie z nich korzystać i jednocześnie uniknąć rozczarowania.